دانستنی هایی در مورد ویتامین D

ویتامین D، نوعی ویتامین محلول در چربی است که به طور طبیعی در تعداد بسیار کمی از مواد غذایی یافت می شود ولی در قالب مکمل های غذایی در دسترس قرار دارد.

 

به گزارش هفته نامه سلامت، البته بعضی از کارخانه ها نیز این ویتامین را به محصولاتشان اضافه می کنند. خود بدن زمانی می تواند مقدار کمی ویتامین D تولید (سنتز) کند که اشعه ماورای بنفش خورشید با پوست تماس پیدا کند. بنابراین، ویتامین D از ۳ منبع به دست می آید؛ نور خورشید، مواد غذایی و مکمل ها. آنچه در این مطلب می خوانید پاسخ های پزشکان به ۱۰ پرسش رایج مردم درباره ویتامین Dاست. با ما همراه شوید.

۱- ویتامین D در بدن چه می کند؟

ویتامین  Dدریافت شده از نظر بیولوژیکی بی اثر است و از طریق دو «هیدروکسیلاسیون» در بدن فعال سازی می شود. اولین مرحله در کبد انجام می گیرد که ویتامین D را به {۲۵- هیدروکسی ویتامینD } یا «کلسی دیول» تبدیل می کند. مرحله دوم در کلیه اتفاق می افتد و در قالب {۱٫۲۵- دی هیدروکسی ویتامین {D یا «کلسی تریول» فعال می شود. ویتامین D باعث جذب کلسیم در روده می شود، غلظت سرم کلسیم و فسفر را در راستای کانی سازی طبیعی در بافت استخوان حفظ می کند و از تشنج هایپوکلسمیک (کمبود کلسیم) جلوگیری خواهدکرد.

 

این ویتامین برای رشد استخوانی و نوسازی استخوان ها نیز لازم است. استخوان ها بدون ویتامین D کافی می توانند ضعیف، شکننده یا بدشکل شوند. غلظت سرمی ۲۵-OH(vitD) ، یکی از بهترین شاخص ها برای تعیین وضعیت ویتامین D است. این شاخص، وضعیت ویتامین D تولیدشده زیر پوست و دریافت شده از مواد غذایی و مکمل را نشان می دهد.

۲- شاخص های آزمایشگاهی کمبود ویتامین D چیست؟

اگر سطح شاخص ویتامین D در بدن، کمتر از ۲۰ نانومل بر لیتر (mmol/L) یا کمتر از ۱۲ نانوگرم بر میلی لیتر (ng/ml)  باشد، نشان دهنده کمبود ویتامین D است و منجر به نرمی استخوان در نوزادان و کودکان، و نرم استخوانی یا استئومالاسی در بزرگسالان می شود.

۳- مقدار مجاز مصرف روزانه ویتامین D چقدر است؟

مقدار مجاز توصیه شده روزانه (RDA) برای ویتامین Dبرابر با ۶۰۰ واحد بین المللی( IUs) یا ۱۵ میکروگرم تعیین می شود.  در افراد مسن نیاز به مصرف ویتامین تا ۸۰۰ واحد نیز می رسد. این میزان برای حفظ سلامت استخوانی و متابولیسم طبیعی کلسیم در افراد سالم کافی است.۴۰۰ واحد معادل است با ۱۰ میکروگرم ؛ ۶۰۰ واحد معادل با ۱۵ میکروگرم و ۸۰۰ واحد معادل با ۲۰ میکروگرم ویتامینDاست.

۴- فواید مصرف ویتامین D چیست؟

ویتامین D کارکردهای مختلفی در بدن دارد. شاید بتوان حیاتی ترین کارکردهای این ویتامین را این گونه بیان کرد؛ تنظیم جذب کلسیم و فسفر و کمک به عملکرد طبیعی سیستم ایمنی بدن. دریافت ویتامین D به اندازه کافی، برای رشد طبیعی و تکامل استخوان ها و دندان ها لازم است و مقاومت بدن را در مقابل برخی بیماری ها تقویت می کند. استعمال ویتامین D یا «کلسی تریول» (نوعی ترکیب مصنوعی از ویتامین Dروی پوست، بیماری پسوریازیس را در بعضی افراد درمان می کند. استفاده از این ویتامین در کرم های حاوی کورتیکواستروییدها، اثربخشی آنها را در درمان پسوریازیس افرایش می دهد.

ویتامین D برای جلوگیری از ابتلا به نرمی استخوان و درمان آن موثر است. افراد مبتلا به نارسایی کلیه باید از نوع خاصی از ویتامین Dبه نام «کلسیتریول» استفاده کنند. یکی از بیماری هایی که سطح فسفات را در خون پایین می آورد، نشانگان فانکونی است. استفاده از ویتامین D خوراکی در درمان این بیماری موثر است. در برخی موارد، سطح کلسیم در خون به علت پایین بودن سطح هورمون پاراتیرویید، کاهش می یابد و مصرف ویتامین D خوراکی، سطح کلسیم را در خون این افراد افزایش می دهد.

به علاوه، مطالعات نشان داده اند مصرف ویتامین ۳D، خطر پوسیدگی دندان ها را ۴۹ درصد کاهش می دهد و مصرف ویتامین D2  نیز این خطر را تا ۳۶ درصد در نوزادان، کودکان و بزرگسالان پایین می آورد.

 

۵- دلایل کمبود ویتامین D در بدن چیست؟

عوامل متعددی در ابتلا به کمبود ویتامین D نقش دارند؛ عواملی مانند:

آلودگی هوا

زندگی کردن در شهرهای بزرگی که ساختمان های بلندش جلوی نور خورشید را می گیرد
بیرون نیامدن از خانه به اندازه کافی
داشتن پوست تیره که مانع از جذب اشعه های خورشید می شود
شیردادن به نوزاد برای مدت زمان طولانی
چاق بودن که معمولا نیاز بدن به این ویتامین را افزایش می دهد
برخی افراد بدون توانایی پردازش ویتامین D متولد می شوند و بعضی ها دچار مشکلات و بیماری هایی هستند که از هضم مناسب ویتامین D جلوگیری می کند

۶- علایم کمبود ویتامین D در بدن چیست؟

کمبود ویتامین D همیشه با علائم همراه نیست، مگر اینکه سطح آن در بدن خیلی پایین بیاید. همین نکته می تواند تشخیص بیماری را خیلی سخت کند. با این حال، علائم کمبود ویتامین D می توانند شامل این موارد باشند:

مشکل در تفکر و تمرکز، درد استخوان، شکستگی مکرر استخوان ها، ضعف عضلانی و نرمی استخوانی که می تواند به بدشکلی منجر شود و خستگی بی دلیل.

۷- عوارض جانبی مصرف بیش از حد ویتامین D چیست؟

استفاده از ویتامین D، در قالب مصرف خوراکی یا تزریق به عضله در مقادیر توصیه شده، معمولا بی خطر و ایمن است. بیشتر افراد بعد از مصرف این ویتامین با عوارض جانبی مواجه نمی شوند، مگر اینکه در استفاده از آن زیاده روی کرده باشند. بعضی از این عوارض بدین ترتیب هستند؛ ضعف، خستگی، خواب آلودگی، سردرد، بی اشتهایی، خشکی دهان، طعم فلز در دهان، حالت تهوع، استفراغ و…

مصرف ویتامین D برای دوره های طولانی و در دوزهای بیشتر از ۴ هزار واحد روزانه، احتمالا غیرایمن است و می تواند سطح کلسیم را در خون به بیش از حد مجاز برساند. با این حال، افرادی که دچار کمبود این ویتامین هستند، معمولا زیر نظر پزشک از دوز بیشتری در دوره های کوتاه مدت استفاده می کنند. اگر میزان ویتامین D مصرفی در طول دوران بارداری یا شیردهی کمتر از ۴ هزار واحد روزانه باشد، احتمالا خطری برای مصرف کننده ندارد. این میزان اصلا نباید بیشتر شود زیرا برای خانم های باردار و شیرده مشکل ایجاد می کند و حتی می تواند آسیب جدی به نوزاد وارد کند.

ویتامین D می تواند سطح کلسیم را افزایش دهد و خطر سخت شریان ها را در افراد مبتلا به بیماری های کلیوی شدید بالاتر ببرد. بنابراین، این بیماران باید درباره منع مصرف ویتامین D  با پزشک خودشان مشورت کنند.

۸- مهم ترین منابع غذایی حاوی ویتامین D  کدامند؟

تعداد بسیار کمی از مواد غذایی حاوی ویتامین D هستند. ماهی های چرب (مثل ماهی سالمون، تن و خال مخالی) و روغن کبد ماهی در گروه بهترین منابع غذایی از این ویتامین قرار می گیرند. مقدار کمی از ویتامین D در جگر گاو و تخم مرغ یافت می شود. در جدول زیر، مقدار دقیق ویتامین D موجود در مواد غذایی آمده است:

روغن کبد ماهی کاد (یک قاشق غذاخوری): ۱۳۶۰ واحد بین المللی (IU) در هر وعده مصرفی

اره ماهی پخته شده (۸۵ گرم): ۵۶۶ واحد در هر وعده مصرفی

ماهی سالمون پخته شده (۸۵ گرم): ۴۴۷ واحد در هر وعده مصرفی

ماهی تن (۸۵ گرم): ۱۵۴ واحد در هر وعده مصرفی

جگر گاو (۸۶ گرم): ۴۲واحد در  هر وعده مصرفی

تخم مرغ بزرگ: ۴۱ واحد در هر وعده مصرفی

۹- رایج ترین مکمل های ویتامین D کدامند؟

برای درمان کمبود ویتامین D، دو راه اصلی وجود دارد؛ استفاده از مکمل خوراکی یا تزریق عضلانی ویتامین. D3  یکی از سوالاتی که همواره ذهن بسیاری از افراد را مشغول می کند، این است که کدام یک از این روش ها ایمن تر و موثرتر هستند؟

 

گروهی از محققان ایرانی در سال ۲۰۱۳ میلادی با انجام بررسی های دقیق درباره این ۲ روش درمانی، نتایج قابل اطمینانی دست پیدا کردند؛ یافته های آنها نشان داد هر ۲ رژیم درمانی، سطح ویتامین D را در خون تا حد زیادی افزایش می دهند. این محققان براساس یافته هایشان نتیجه گرفتند هر ۲ روش از نظر ۳ ویژگی ایمنی، اثربخشی و عملی بودن، با هم یکسان هستند.

محققان کانادایی هم اعلام کرده اند تفاوتی نمی کند از کدام گروه (تزریقی یا خوراکی) مکمل های ویتامین D استفاده کنید، فقط باید حواستان باشد این مکمل ها را حتما زیر نظر پزشک مصرف کنید تا دچار عوارض جانبی ناشی از زیاده روی در دریافت آنها نشوید. این محققان، تجویز قرص های خوراکی هزار تا ۵۰ هزار واحدی یا تجویز آمپول های تزریقی را تنها به شرایط بیمار وابسته می دانند و معتقدند کاری که مصرف ماهیانه یک قرص ۵۰ هزار واحدی ویتامین D می کند، درست مانند همان کاری است که مصرف روزانه قرص های هزار واحدی یا آمپول های تزریقی دوره ای آنها می کنند.

خبر خوب برای والدین هم اینکه به تازگی، انواع قرص های جوشان حاوی ویتامین D و کلسیم برای بچه ها یا افرادی که نمی توانند به راحتی با قرص و آمپول ارتباط برقرار کنند، به بازار آمده تا آنها هم بتوانند کمبودهای خود را در این زمینه با راه های ساده تری برطرف کنند.

۱۰- مکمل ویتامین D چطور باید مصرف شود؟

خیلی از افراد می خواهند بدانند مکمل های ویتامین D را چطور مصرف کنند و سوالات مختلفی در این زمینه دارند؛ آیا باید مکمل را همراه با مواد غذایی خورد؟ با توجه به اینکه ویتامین D نوعی ویتامین محلول در چربی است، آیا باید همراه با چربی خورده شود؟ آیا باید مکمل را همراه با وعده غذایی بخوریم؟ آیا مکمل ویتامین D با معده خالی هم جذب می شود؟

پاسخ کلی به چنین سوالاتی، این است که اصلا اهمیتی ندارد چطور مکمل ویتامین D را مصرف کنید. تحقیقات علمی، نتایج متناقضی را در این زمینه نشان می دهند و نباید فقط به یکی از آنها توجه کرد. بنابراین، مهم ترین نکته این است که ویتامین D  مورد نیاز بدن را هر روز به آن برسانید.